Umowa zlecenie jest formą zatrudnienia, która polega na zobowiązaniu się zleceniobiorcy do wykonywania określonych czynności na rzecz zleceniodawcy. Umowa powinna określać dokładny zakres tych czynności, ich czas i miejsce wykonywania. Zleceniobiorca odpowiada za starania służące osiągnięciu celu, a nie za sam cel. Prawidłowo sformułowana umowa zlecenie powinna zawierać wskazanie stron, przedmiot umowy, terminy rozpoczęcia i zakończenia, wynagrodzenie, termin wypłaty oraz podpisy obu stron. Umowa może też określać formę zapłaty i możliwość przekazania wykonywania czynności osobom trzecim. Konieczne jest, aby umowa zlecenie została sporządzona na piśmie.
Umowa zlecenie jest rodzajem umowy cywilnoprawnej, która często zastępuje umowę o pracę. Obowiązki zleceniodawcy są mniejsze niż pracodawcy wobec pracownika na etacie, a zleceniobiorca nie ma prawa do urlopu czy wypłaty za okres choroby, chyba że zawarte zostało to w umowie zlecenie. Zleceniodawca może łatwiej wypowiedzieć umowę. Od 2017 r. obowiązuje minimalna stawka godzinowa dla zlecenia, która jest ustalana przez rząd i obecnie (2022 r) wynosi 19,70 zł brutto, przewidywane jest podwyższenie do 23,50 zł brutto w 2023.
Zleceniodawca ma obowiązek prowadzić ewidencję czasu pracy zleceniobiorcy oraz wypłacać wynagrodzenie za wykonanie zlecenia co najmniej raz w miesiącu. Regulacja ta ma na celu uniemożliwienie pracodawcom unikania kosztów pracy poprzez korzystanie z umów zlecenia zamiast umów o pracę.
Zleceniodawca ma obowiązek zgłosić zleceniobiorcę do ubezpieczeń społecznych w ciągu 7 dni od rozpoczęcia umowy. Jest zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz fakultatywnie na chorobowe. Może być zwolniony z tego obowiązku jeśli zleceniobiorca jest już ubezpieczony z innego tytułu. Jeśli zlecenie jest zawierane z własnym pracownikiem, zleceniodawca musi opłacać wszystkie wymagane składki. Wypowiedzenie umowy zlecenie jest proste i nie ma okresu wypowiedzenia, chyba że strony określiły inaczej. Zlecenie jest rozliczane przez płatnika, zwykle przedsiębiorcę, który oblicza i pobiera podatki z wynagrodzenia brutto.
Zaliczki na podatek są pobierane przez płatnika w dniu wypłaty i wpłacane do 20. dnia następnego miesiąca. W przypadku rozliczania umowy zlecenie, płatnik pobiera zaliczki tylko w takim zakresie, w jakim wykonuje wypłaty. Wynagrodzenie może być wypłacane w miesiącu, w którym wykonano zlecenie lub w kolejnym miesiącu po wykonaniu zlecenia. Jeśli wypłata następuje w innej dacie niż ustalona w umowie zlecenie, płatnik nie pobiera zaliczki i nie rozlicza umowy aż do momentu wypłaty. Przychody przy rozliczaniu umów zlecenie to wszystkie przychody, które są uzyskiwane z tytułu wykonywania usług na podstawie umów zlecenia, pochodzące od różnych podmiotów, z wyjątkiem przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej oraz przychodów z umów o zarządzanie przedsiębiorstwem i podobnych.
W przypadku umowy zlecenia, płatnik automatycznie pobiera zaliczkę na podatek dochodowy na podstawie stawki 12% PIT bez uwzględnienia kwoty zmniejszającej podatek. Podatnik ma możliwość złożenia wniosku o uwzględnienie stawki 32% PIT, jeśli uważa, że jego dochody są na tyle wysokie, że „wpadają” w II próg podatkowy. Przy rozliczeniu rocznym, podatnik będzie musiał zwrócić ewentualny należny podatek, jeśli nie skorzysta z tej opcji (instrukcja jak rozliczyć PIT). W przypadku podatników niebędących polskim rezydentem podatkowym, podatek jest pobierany w stawce 20% od czystej wartości przychodu bez uwzględnienia kosztów uzyskania przychodu. W przypadku przebywania w Polsce dłużej niż 183 dni, stosuje się inne zasady rozliczania.
Jeśli kwota wynagrodzenia z umowy zlecenia nie przekracza 200 zł, to podatek zryczałtowany wynosi 12% przychodu i jest pobierany bez uwzględnienia kosztów. Wypłaty są ujmowane w PIT-8AR, a podatnik nie otrzymuje informacji o podatku ryczałtowym. Zasiłki są traktowane jako dochody z innych źródeł i nie należy ich łączyć z dochodami z umowy zlecenie. Zasiłki mogą być wypłacane zarówno przez pracodawcę, jak i organ publiczny, w zależności od tego, kto je wypłaca, różnie są one rozliczane podatkowo. Jeśli zleceniobiorca odbywa podróż służbową, otrzymuje dietę i zwrot kosztów podróży, które są zwolnione z podatku. Jeśli zleceniodawca ponosi koszty niezbędne do wykonania zlecenia, nie są one traktowane jako przychód zleceniobiorcy, z wyjątkiem sytuacji, gdy zleceniobiorca przejmuje na własność materiały lub narzędzia po zakończeniu zlecenia. W takim przypadku traktowane jest to jako przychód w naturze, który jest wyceniany według stawek rynkowych.
Osoba wykonująca zlecenie może odliczyć od podatku koszty, które poniosła w celu wykonania zlecenia, zgodnie z prawem. Standardowy koszt uzyskania przychodu przy umowie zlecenie wynosi 20% przychodu po odjęciu składek na ubezpieczenia emerytalne, chorobowe i wypadkowe. Podatnik może samodzielnie określić wyższe koszty uzyskania przychodu, jeśli uważa, że są one adekwatne do wydatków, jakie poniosła. Podatnik powinien pamiętać, że koszty te muszą być bezpośrednio związane z realizacją zlecenia i dobrze jest, gdy umowa zlecenie zawiera zapisy dotyczące konkretnych zakupów, które podatnik musiał wykonać, aby wykonać zlecenie.
W przypadku zlecenia, koszty poniesione przez zleceniobiorcę, które są niezbędne do wykonania zlecenia, powinny być odpowiednio dokumentowane i zawierać dane sprzedającego i kupującego, datę wydatku, kwotę poniesionego wydatku i cel wydatku. Jeśli faktura nie została zapłacona, nie może być podstawą do rozliczenia kosztów. Jeśli przedmiotem zlecenia jest wykonanie utworu, który zostanie przeniesiony na zleceniodawcę po wykonaniu, zleceniobiorca ma prawo do rozliczenia 50% kosztów uzyskania przychodu, pod warunkiem, że w umowie zlecenia jest określona część wynagrodzenia związana z pracami autorskimi. W przeciwieństwie do umowy o pracę, w umowie zlecenie musi zawierać klauzulę dotyczącą przeniesienia praw autorskich na zleceniodawcę.
Istnieją ograniczenia dotyczące kosztów autorskich, które mogą być odliczane od podatku. Maksymalnie można odliczyć 120 000 zł rocznie z umów objętych 50% kosztem uzyskania przychodów. Natomiast, jeśli umowa zlecenie jest zawierana z nierezydentem podatkowym lub wartość wynagrodzenia nie przekracza 200 zł, stosowany jest zryczałtowany podatek dochodowy, w którym nie stosuje się kosztów uzyskania przychodu. Podatnik powinien przechowywać dokumenty potwierdzające poniesione wydatki, takie jak rachunki, faktury, umowy, i dowody zabezpieczenia źródła przychodów, aby móc udowodnić je w razie kontroli skarbowej. Jeśli przychody z tytułu umowy zlecenie są jedynymi, jakie podatnik uzyskuje w ciągu roku, powinien wypełnić PIT-37 i ująć te przychody w wierszu „działalność wykonywana osobiście”.
Jeśli podatnik otrzymuje zasiłki społeczne na podstawie umowy zlecenie, powinien je rozliczyć w deklaracji PIT. Kwoty te należy wykazać w formularzu PIT-37 lub PIT-36, w zależności od innych źródeł przychodów. Zasiłki te nie są obniżane o koszty uzyskania przychodów ani zaliczkę na podatek dochodowy. Uzyskiwanie przychodów z tytułu umowy zlecenie nie wpływa na prawo do korzystania z ulg podatkowych, poza tymi przeznaczonymi dla przedsiębiorców. Podatnik ma też możliwość przekazania części podatku na cele organizacji pożytku publicznego. Dochody z tytułu umowy zlecenie mogą być rozliczane w ramach wspólnego rozliczania się małżonków lub samotnych rodziców z dzieckiem. Kary umowne, odszkodowania i odsetki za zwłokę w zapłacie także powinny być uwzględnione w pozycji „inne źródła przychodów”.
Umowa zlecenie nie ogranicza podatnika przed przejściem na samozatrudnienie lub wyborem innej formy opodatkowania dla przedsiębiorców. Podatnik może rozliczać dochody z umowy zlecenia w deklaracji PIT jako działalność wykonywaną osobiście, a także z działalności gospodarczej lub spółki osobowej z tytułu umów zleceń zawartych w ich ramach. Jeśli zleceniodawca jest z zagranicy, zobowiązania podatkowe i ich wysokość zależą od postanowień zawartych w umowach między Polską a danym państwem. Konwencja OECD jest wzorem umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i mówi, że osoba wykonująca wolny zawód powinna płacić podatki w swoim kraju, chyba że posiada siedzibę lub oddział w innym kraju. Wtedy podatki powinny być płacone w tamtym kraju. Polski podatnik, który uzyskuje przychody z zagranicznych umów zlecenie, powinien je rozliczyć w ramach formularza PIT-36. Jeśli stosuje metodę proporcjonalnego odliczenia, powinien także złożyć formularz PIT/ZG wraz z wykazaną kwotą podatku zapłaconego za granicą. Dodatkowo, podatnik uzyskujący przychody z zagranicy bez pośrednictwa płatnika ma obowiązek wypłacać zaliczki na podatek dochodowy w trakcie roku podatkowego.
Ulga dla młodych, która obowiązuje od 2019 roku, pozwala na zwolnienie z podatku PIT dla osób poniżej 26 roku życia, których roczne dochody nie przekraczają 85 528 zł. Dotyczy to przychodów pochodzących z umowy o pracę, stosunku służbowego, pracy nakładczej, spółdzielczego stosunku pracy oraz umowy zlecenie zawartej z przedsiębiorcą. W przypadku umów zlecenia, kiedy podatnik odpowiada za rozliczenie podatku, są to przykładowo: umowy zawierane z racji prowadzonej działalności gospodarczej, umowy zawierane w ramach działalności nierejestrowanej, pojedyncze umowy zlecenie, które nie są uznawane za prowadzenie działalności gospodarczej, umowy zlecenie pomi